5. Testament van Petrus Box, de jonge.  

Feitelijk hadden de eigendommen van Nicolas Box en Cornelia Raedts evenredig verdeeld moeten worden onder hun kinderen. We weten dat Petrus de woning, stallen, weide en tuin in de Krukstraat geërfd had en daarbij nog enkele landbouwgronden. Sommige erfgenamen waren hier niet gelukkig mee en dit bracht ongenoegen. Petrus Box overleed te Borgloon op 22 november 1782 en volgens zijn testament kregen zijn 2 zussen, Catherina en Cornelia, ieder 500 gulden, er was wel een voorwaarde aan verbonden.  Ze moesten de verdeling van de eigendommen, waaronder de hoeve, afkomende van hun ouders, schoonouders en grootouders goedkeuren zoals die na het overlijden van hun ouders was vastgelegd. Ze mochten geen eisen meer stellen ten nadelen van de kinderen van Mathijs Box of zijn vrouw. Op 11 december 1784 verschenen Lambert Vandenbosch en echtgenote, Catherina Box, voor de justitie van Meer en Bolder, ze bevestigden dat ze akkoord gingen met de voorwaarde, alles werd schriftelijk vastgelegd, Joannes Box overhandigde hun 500 gulden (4). Of Cornelie Box haar 500 gulden ontvangen heeft, hebben we niet terug gevonden maar we vermoeden van wel.

 

Nicolas Box erfde de hoeve met aanhorigheden want op 12 december 1787 liet Leonard Tans het volgende optekenen .. heeft voor en in naeme van den eerw. Heer Nicolaus Box van Meer soone wijlen Mathijs Box verzorgt te releveren en te ontfangen nae doodt en afflijvigheijd van wijlen den eerw. Heer Petrus Box in sijn leven pastor en canonik tot Loon oom van geseijde eerw. Heer Nicolas Box, huys en hoff met ap en dependentiens van dien gestaen en gelegen binnen den dorpe Meer in de Crukstraat ( 5 ).

 

     6. Testament van Joannes Tilman Box.  

Joannes liet zijn testament noteren op 16 juni 1789 en overleed 2 maand later op 12 augustus. Hij voorzag 3000 gulden voor zijn zus Cornelie, te betalen in schijven van 1000 euro per jaar. Op 27 november 1789 verscheen Nicolas Box, pastoor te Broekom, voor de justitie van Meer en Bolder in gezelschap van Cornelie Box. Hij betaalde haar de eerste schijf van 1000 gulden en 10 gulden intrest ( 3 maanden aan 4% ). Cornelie moest wel afzien van eventueel recht zij zou hebben op het nalatenschap van haar broer Wilhelm en zus Margaretha. De overeenkomst werd weer mooi op papier gezet. ( 6 ).

Wilhelm was ziek en op 9 februari 1777 noteerde notaris H. Parthoens zijn laatste wilsbeschikking. Buiten de nodige garanties voor zijn ziel en die van zijn zus Margaretha gingen al zijn eigendommen naar zijn broer Mathijs, zijn zussen Cornelie en Catherine werden niet vermeld. Wilhelm overleed 1 dag later op 10 februari.

 

Uit een tekst van een voorval van 16 december 1790 kunnen we concluderen dat het tussen Cornelie en haar schoonzus Catherina Raedts niet meer goed gekomen was. Nicolaes Engels, kleinzoon van Cornelie, was wat herrie gaan schoppen bij Catherina. Zij verklaarde achteraf …dat op dit seggen dito Claes Engels immediaet veranderde van propoest en seijde dat hij zig moest revancheren om  en wegens die zaake oft proces die sij declarant, so dito Claes Engels pretendeerde, met sijnen vaeder moest vereffenen, waerop sij declarant tot antwoort gaft, ik heb met dijnen vaar oft vaeder niet in het weiniste te doen, dan wat aengaet die zaaken, die gaan dijn grootmoeder aan.

 

Cornelie Box was op 19-jarige leeftijd, in 1737, gehuwd met Jan Vandenbosch. Er kwamen 4 kinderen tussen 1738 en 1746. Het parochieregister vermeldt op 24 november 1746 het overlijden van Jan Vandenbosch, pretor van Riemst en Herderen, vermoedelijk was dit haar man daar er na 1746 geen kinderen meer kwamen en zij slechts 28 jaar was. In 1746 had ze reeds een zoontje van 2 jaar verloren en in 1758 verloor ze nog een dochter van 12 en een zoon van 17 jaar. Ze bleef alleen achter met haar dochter, Marie. Die was verliefd geworden op Nicolas Engels van Meer maar Cornelie was tegen een huwelijk en had het laten uitstellen om haar dochter op andere gedachten te brengen. Maar ze heeft zich erbij moeten neerleggen: siende dat daer geen veranderinge oft deliberatie van haer dochter op handen is en om alle quaet en sonden dewelcke occasionelijck tusschen de voorseijde twee persoonen souden kunnen voorvallen te eviteren aengesien sij met malcanderen wegh gegaen sijn, soo heeft sij ons verclaert soo sij bij desen is verclaerende, dat sij consentert in houwelijck van haere voorseijde dochter Marie met den voorschreven Claes Engels ( 7 ).  Nicolas en Marie huwde op 29 juli 1761. In het gezin Engels – Vandenbosch kwamen er tussen 1762 en 1781 11 kinderen. Het eerste werd doodgeboren maar bij de 10 anderen vinden we geen Box terug als peter of meter.

 

     7. Catherine Raedts en de verpachting.

Na het overlijden van haar man heeft Catherine Raedts waarschijnlijk het landbouwbedrijf gerund. Op 25 februari 1795 liet ze echter een verpachtingscontract, met aanvang op 15 maart, noteren door haar schoonzoon, J. P. de Bellefroid, tussen haar en Arnold Copis van Grootloon en zijn echtgenote Marie Beerden voor de duur van 3 jaar. Het is voor die tijd een gedetailleerd contract. Ze verhuurde een gedeelte van haar winning en iets meer dan 47 bunders ( circa 41 ha ) landbouwgronden.

Enkele punten uit het contract:

Punt 2: Dat de uijtgeverse haer reservert voor haer wooning en gebruijck in de winninge, voor huys, kamer, met de twee kamerkeus in dito kamer opgaende, het duyfthuijs met alle de plaetsen daer onder, den ondersten kalder den geheelen klijnen peertstal mits gaders alle de solders dus dat den aennemer enckelijck sal hebben den solder boven de keucken en voorschreven camer over welcke solderij de uijtgeverse ende haere sallen doorganck hebben.

Punt 28: Dat den aennemer gheen domestiqens sal meugen hueren oft houden dewelcke soude dienen tot schagering oft miscontentment van de uitgeverse oft de haere maer sal de selve op de eerste vermaening moeten weghsenden.

Punt 42: Dat in geval van militaire logeringe en winterquartier of overvallingen van millitaire bij den dagh oft nachte den aennemer sal gehouden wesen de selve altemael tot volle ontlastinge van de uitgeverse te logeren houden en nourreeren soo wel de persoonen als henne peerden en soo geviel dat de uijtgeverse tot sulckx oft een ander object gedwongen wordt van ten te geven, te verstaen het wordt gedwongen niet alleen als sij sulckx soude moeten geven par force maer oock als sij sulckx oft d’een oft d’ander soude moeten geven om hen te stillen appurseren en weght te krijgen, sal den aennemer sulckx altemael moeten vergoeden aen de uijtgeverse en sullende aen het gesegt der uitgeverse en de haere volcomen geloof moeten gegeven worden soo haest sullen affereren het selve met eedt te affirmeren.

Punt 43: Dat de sauvegarden welcke door de uijtgeverse sullen gesolliciteert worden door den aennemer sullen moeten betaelt ende genourreert worden soo wel de persoonen als de peerden.

Punt 51: Dat het mits desen seer stricktelijck gelast wordt aen den aennemer van altijdt de wackende ooge te houden op de sijne als serienselijck verbiedende van nogh bij daege nogh bij den avont veel minder snachts te gaen en te loopen in den meesthoff, schure stellergiens en aenhancke van voorschreven winninge met eenige sorte van tabackx pijpen het sij in den mont, hand oft maele selffs oock met gheen eenig vuer off licht ten sij alleenelijck voor de curreeren de sieke beesten, wanner den meester van het huijs de gesloten lantern sal moeten in de handt houden naer sulckx voor aff aen de uijtgeverse geadverteert te hebben en bij aldien het geviel, het gheen godt verhoeden wilt, dat door faute negligentie en onnackformitijt van den aennemer oft de sijne eenigen brandt oft andere destructie arriverde aen voorschreven winninge en haeren aenhanck dat den aennemer sal gehouden wesen sulcken gedaenen schaede te vergoeden oft wel de winninge met haeren aenhanck te restaureren en herbouwen.

Punt 75:  Dat bij aldien geviel dat den aennemer manquerde van voorschreven conditiens clausulen en reserven stiptelijck naer te comen soo sal hij soo haest daer aen manqueren sal ipso facto vervallen van sijnen toust oft ten minsten dan sal halff meert opvolgens moeten abandonneren voorschreven winninge met alle ap en dependentiens en laeten ter libere dispositie van de uitgeverse oft de haere sonder aen de selve nogh oock aen de landerijen en weijden eenig recht meer te hebben uijt eenige hoffde.

 

Catherina zou ook trachten haar beesten te verkopen tegen 15 maart, wat doet vermoeden dat ze tot nu toe het landbouwbedrijf gerund had.

 

Op 22 februari 1796 klopte A. Copis aan bij notaris J.P. de Bellefroid. Hij verklaart soo ten respecte des verlies van sijne vrouwe als uijt hoffde van dese schrale tijden den voorschreven drij jaerigen toust niet te konnen ten eijnde uitbrengen daerom is als dus besoonen en beraeden gewest aen den selven te renuntieeren soo renuntieert mits desen voor half meert aenstaende wanner hij voorschreven winninge oft de daer aen annexe goederen niet meer en gederekt te bewoonen te gebrucken oft cultiveren dan ter contrarie laetende de selve well alle annexe goederen ter vrij dispositie.

 

Op 28 februari 1796 stelde J.P. de Bellefroid een nieuw pachtcontract op tussen Nicolas Joseph Box, als vertegenwoordiger van zijn moeder Catherina Raedts, en Jan Vanormelingen van Haren in huwelijk met Marie Clenaers, weduwe met kinderen van Jacobus Vanvinkenroy. Ze waren in 1791 te Overrepen gehuwd. Het pachtcontract is even gedetailleerd. Waarschijnlijk waren de beesten van Catherina verkocht daar er geen vermelding meer van gemaakt werd.

 

     8. Bevolkingstelling van 1796.

Op het nummer 43 in Meer woonden toen:

• Joannes Vanormelingen, 48 jaar fermier

• Maria Lenaers, 55 jaar épouse

• Joannes Vanvinkeroy, 26 jaar fils

• Herman Vanvinkeroy, 29 jaar fils

• Louis Vanvinkeroy, 14 jaar fils

• Margrita Grommen, 30 jaar domestique.

In 1800 woonde de Jan Vanormelingen nog in Val-Meer.

 

Op het nummer 44 woonden:

• Catherina Raedts, wed van Mathias Box, 63 jaar fermier.

• Catherina Box, 24 jaar fille

• Leonard Raedts, 66 jaar prêtre ( broer van Catherina )

• Eva Raedts, 60 jaar sa soeur

• Ida Renckens, 19 jaar domestique. Zij verbleef toen 2 jaar in Meer.

 

     9. De verpachting van 1818.

Nicolas Box overleed te Broekom op 15 juli 1806. Gedurende de Franse Revolutie bleef Nicolas trouw aan zijn opdracht, weigerde de eed van haat af te leggen en voor deze reden werd hij veroordeeld voor de deportatie van 4 november 1798. Hij kon echter ontsnappen (3).

Zijn zus Maria Ida Box, begijn te Tongeren, overleed op 22 april 1815.

 

Joannes Petrus de Bellefroid, grootgrondbezitter, notaris te Borgloon van 1782 tot 1797, schepen van Meer en Bolder vanaf 1783, burgemeester te Borgloon, enz….liet als eigenaar door notaris G. Raymakers van Klein-Gelmen op 28 november 1818 een pachtcontract opstellen voor de verpachting, voor 6 jaar, van een hoeve in Meer met ongeveer 38 bunders ( +/- 33 ha ) bijbehorende landbouwgronden, tuinen, enz… ten voordelen van Lambert Claes en zijn echtgenote Marie-Anne Vanbilsen, woonachtig in Zepperen, met aanvang midden maart 1819.

De jaarlijkse pacht werd vastgelegd op:

• 112 gulden ( Ndl ) voor de woning, stallen, …, de 1ste maal te betalen op 10 februari 1820.

• 1192.5 liter spelt per bunder boomgaard.

• 586.02 liter spelt per bunder akkerland.

Tweemaal per jaar werd verwacht van de pachter dat hij 1192.55 liter rogge, - gerst, - tarwe en – spelt op de zolder van de eigenaar deponeerde, de kosten van deze goederen zaten in de jaarlijkse kosten.

De verdere condities werden in 20 punten beschreven.

Met Kerstmis verwachtte de eigenaar een vet varken van +/- 100 kg, appelen of peren, aardappelen en wortelen. In augustus stond de pachter in voor de transport van 5 karren steenkool, de eigenaar betaalde alleen voor de steenkool.

De eigenaar behield zich “ le quartier de maître “, de brouwketel, de kleine stal, het duivenkot, de oude moestuin en “ la cure “ ( pastorie ), feitelijk alles wat zijn schoonmoeder, Catherina Raedts, gebruikte toen ze in Meer verbleef. De pastorie zal wel voor haar broer, Leonard, geweest zijn, hij was vicaris van Val en Meer.

Bij een bezoek van de eigenaar aan Meer moest de pachter voor zijn paarden zorgen. Hij kon ook het contract verbreken binnen de eerste 3 jaar, de pachter kreeg 3 maanden de tijd om te vertrekken zonder schadeloosstelling.

De pachter moest uiteraard de gebouwen, voorraden, boomgaarden, akkerlanden, ….achterlaten in dezelfde staat als bij de start van het contract. Grachten en hagen moesten onderhouden worden. Bij beschadiging van de oogst door een externe factor stuurde de eigenaar een expert om de schade op te meten, indien de melding van schade binnen de 3 dagen binnenkwam.

 

Bij het opstellen van het kadaster in 1842 werd de hoeve met bijbehorende gronden als voorbeeld genomen voor de berekeningen, toen was er sprake van 31ha waarvan iets meer dan 16ha in Val-Meer. De overige dorpen: Z-Z-Bolder ( 6ha ) , Millen ( 5ha ) Riemst ( 2ha ) en de rest in Vroenhoven, Bitsingen, Wonck en Rukkelingen.

 

Joannes Petrus de Bellefroid overleed te Borgloon op 31 juli 1828, tijdens zijn notaris periode tekende hij met J.P. de Bellefroid, dus met kleine “d”. Zijn vrouw, Marie Cornelie Box, overleed op 30 augustus 1828. Zij trad regelmatig op als getuige en tekende met M.C. Box. Een vrouw in de 18de eeuw die lezen en schrijven kon, was een uitzondering, zeker voor Val-Meer. 

 

In 1841 woonde het gezin Lambert Claes – Marie Anne Van Bilsen nog steeds in de Krukstraat.

 

1. Kadaster 1842.