top of page
De bewoners van de Smetswinning: deel 2 (na 1840)

Jos Leben

Boordatlas.jpg

In het bevolkingsregister opgesteld in 1841 door pastoor P.J. Lijnen vinden we als bewoners voor de Smetswinning :
Nr 174 :
Cornelie Wilkens
Agnes Smeets
Willem Hermans , zijn vrouw Maria Smeets en kinderen Hermans waaronder Jan geboren op 13 juli 1838 .
Nr 177 :
Guillaume Botty , zoon van Olivier en Maria Anna Keulen , zijn vrouw Catherina Dutchateau en de kinderen Philippe , Olivier , Agnes en Elisabeth met haar man Paschal Baerten en kinderen Baerten . Guillaume is in 1841 ook eigenaar van een klein gedeelte van de Smetswinning .

De andere dochter van Paulus Smeets en Cornelie Wilkens , Cornelia woonde in 1841 met haar kinderen in een winning in de Bergstraat nr 161 tegenover ingang Bodemstraat ( nu appartementen). Volgens de boordwegatlas van 1845 was deze winning eigendom van Willem Hermans , haar schoonbroer . Willem was ook nog eigenaar van een ander winning in de Dorpstraat “ Bij Hugo van Palmaere “ . Waren dit de twee woningen die Cornelie Wilkens aan haar dochter Maria Smeets geschonken heeft ? Volgens hetzelfde register bezat Cornelie Wilkens buiten haar bezittingen in de Bodemstraat nog een winning in de Grotestraat “ Bij Loek van Thijskes “, het register vermeldt onder plan 3 nr 237 te klein Fall eigenaar Smeets veuve Paul , cultivateur à Mheer : Maison & place. Bij de deling na haar dood vinden we deze winning niet meer terug in haar nalatendschap.
De boorwegatlas vermeldt alleen de eigenaars van de percelen die aan een weg grenzen en is in ’t Frans opgesteld. Volgende gegevens vinden we er in terug :
- Numero des parcelles au plan détail.
- Lieu-dit la situation des parcelles.
- Noms , prénoms , qualifé et demeure des propriétaires.
- .Nature de culture.
Aen de Bodemstraet hebben we( zie onderstaand plan 1845 van ’de Smetswinning en bij de bisschop Kerkhofs ):

Nbr 251 : Smeets veuve Paul - Cultivateur - Mheer - jardin .
Nbr 252 : Smeets veuve Paul - Cultivateur - Mheer - maison et place .
Nbr 253 : Bosty Guillaume – Journalier – Fall – jardin .
Nbr 254 : Haekens Mathieu - Cultivateur – Mheer – bat et place .
Nbr 255 : Haekens Mathieu - Cultivateur – Mheer – maison et place .
Nbr 256 : Haekens Mathieu - Cultivateur – Mheer – verger .
Nbr 257 : Haekens Mathieu - Cultivateur – Mheer – verger .
De boordatlas vermeldt dat Guillaume Botty in Fall woonachtig is .

Op 11 juli 1842 deed Cornelie Wilkens aan haar dochter Maria , in huwelijk met Willem Hermans , een nieuwe schenking en gelijktijdig verpachtte ze haar winning en landbouwgrond aan haar dochter en man .
Ze schonk :
Een swart ruynpaard geschat honderd vijf franken
Een swart ruynpaard geschat tweehonderd franken
Een swart merriepaard geschat honderd vijftig franken
Een swart merriepaard geschat honderd veertig franken
Een bruin merriepaard geschat honderd franken
Een bruin veulen geschat honderd zestig franken
Een bonte koey geschat honderd vijftig franken
Een swarte koey geschat honderd vijftig franken
Een wagen met toebehoor geschat vijftig franken
Een kar geschat vijftig franken
Twee ploegen geschat dertig franken
Een eeg geschat zes franken
Een wel geschat vijftien franken

Totale waarde ven deze schenking 1306 fr .
De verpachting :
Verders verklaert de komparantsche weduwe Smeets bij deze te verpagten en in toust uit te geven voor den tijd van twaalf achtereenvolgende jaren steedig en vast aanvang zullende nemen den eerste oktober aenstaende aan den komparant Willem Hermans en zijn huisvrouw Maria Smeets , hiervoor gekwalificeert en gemelde toust aannemende .
Haer woonhuis met aenhorige gebouwen weidens en generalijk alle landerijen zoo in eigendom als bij titel van togt en toust door de uitgeversche bezeten en beackerd .
Deze toust is vergund voor de louagie en weiden inmiddels een jaerlijksen pacht van honderd vijftig franken dewelke jaerlijks op den dertigsten november zal moeten betaald worden en voor de landerijen een halfscheid vrugten , welke halfscheid door partijen om te dienen tot den ontvangst der registratie geschat duizend franken s’jaers de aennemers zullen verpligt zijn aen de uitgeversche te leveren en te transporteeren alwaer zij het goed vinden .
Verders geschied deze toust onder voorwaarden dat de uitgeversche de vrije woning en in uitgang op de verhuurde goederen behouden zal, zonder vergoeding van de aennemers . Dat de aennemers zullen jaerlijks tot hun exclusief voordeel besayen en beplanten vier hectare voor aerdappelen klaver fourragie of anderzints zonder vergoeding aen de uitgeversche . Dat de grondlasten door partijen elk zullen voor een helfte gedragen worden en de personele lasten wezen voor de aennemers . Verders is deze toust gemaekt onder de wederzijdsche verbintenissen als door de wetten is bepaeld .

Twee dagen na deze gift en verpachting trad Agnes Smeets op 13 juli 1842 in het huwelijk met haar buur , weduwenaar Mathijs Kerkhofs . Agnes verliet de Smetswinning en nam haar intrek in de Nolmeertenswinning . Was dit de reden van de schenking en verpachting door Cornelie aan Willem en zijn vrouw ? Was Cornelie tegen het huwelijk van Agnes ?
In het bevolkingsregister van 1847 vinden we volgende bewoners op de winning .
Nr 188 : Cornelie Wilkens en de familie Hermans-Smeets .
Nr 190 : familie Pieter Eycken – Catherina Tilkin
De familie Botty – Duchateau die er in 1841 woonde had Val-Meer verlaten .

In de Nolmeertenswinning schonk Agnes het leven aan drie kinderen :
- Catherine , geboren op 22 september 1843.
- Cornelia , geboren op 20 mei 1846.
- Mathijs , geboren op 29 oktober 1848.
Veel te jong overleed Agnes op 22 juni 1852 in haar 44 jaar , haar zuster Cornelia was
reeds op 25 augustus 1844 overleden, in haar 49 jaar.
Cornelie Wilkens , hun moeder , overleed op 11 oktober 1854.
De deling van haar - en haar man zijn bezittingen en uitvoeringen van de testamenten gebeurt bij Theodoor Lodewijk Van Ormelingen notaris te Tongeren onder de kinderen van Cornelia Smeets , Maria Smeets en de kinderen van Agnes Smeets.
Buiten de reeds aangehaalde testamenten en giften moest het volgende nog verdeeld worden :
Eigen goederen Paulus Smeets 7ha 61a 55 ca landbouwgrond voor een totaal bedrag van 21458 fr.
Aankopen door het echtpaar Smeets-Wilkens 1ha 42a 10ca landbouwgrond voor een bedrag van 4470 fr.
Eigen goederen Cornelie Wilkens 1ha 88a 67 ca landbouwgrond voor een bedrag van 5565 fr.
Dit geeft een totaal bedrag van 31493 fr.

De lasten der vaderlijke nalatenschap waren:

- een kapitaal aan mevr Vanbeethoven 500 fr
- een rent van 660 l spelt aan Dothée Desimont van Luik 1246 fr
- een rent aan mevr Desarene 380 fr
- een rent van 53 l 20 cl kooren betaalbaar aan Weustenraed van Tongeren 175 fr
- een rent van 3 hl 6 l spelt aan den armen van Fall-Mheer 539 fr
- een rent van 92 l 90 cl spelt aan St Paulus te Luik 174 fr
- een rent van 1 hl 6 l rogge aan mevr Stas van Tongeren 450 fr
- een rent van 12 l rogge aan het kerkfabriek van Riemst 50 fr
- een rent van 46 l 68 cl rogge aan het kerkfabriek van Fall-Mheer 200 fr
- een rent van 4 hl 30 l spelt aan St Paulus te Luik 812 fr
- een eisbaar kapitaal van 120 fr
- een rent van 92 l 13 cl spelt aan St Paulus te Luik 174 fr
Totaal 4494 fr

Maria , de laatste nog in leven zijnde dochter van Cornelie Wilkens , overleed op 7 maart 1856 .
Na de deling of na het overlijden van Maria gaat haar man Willem met de kinderen in de Dorpstraat wonen ( nu Bergstraat ).
In de jare 1860 woont er tijdelijk op de Smetswinning de familie Evrard Loix – Helena Deben.
Agnes’ dochter , Cornelia , kwam er na haar huwelijk op 16 Januari 1873 met Jan Jozef Beusen ook even wonen. Later verhuisden ze even naar de Rechtstraat vooraleer zich definitief te vestigen in de Bampstraat en dit voor oktober 1890.
Jan en Cornelia zijn de stamhouders van “ bij de Köster “ .
De andere dochter, Catherine, trouwde op 20 september 1866 met Paulus Palmans , komende van uit de winning tegenover de Jongensschool in Val. Na enkele jaren op de Nolmeertenswinning gewoond te hebben verhuisden ze definitief naar de Smetswinning .
Zij zijn de ouders van “ bij de Potches” en grootouders van “ bij de Iefkes”

In 1882 doet pastoor Aerts een volkstelling en gaf hij daarbij een beschrijving van de ligging van de woningen op de voormalige Smetswinning .
- Meer Bodemstraat, aan de linkerkant huis 14 , aanzienlijk stuk verwijderd van de weg.
Bewoners : familie Paulus Palmaerts – Catherina Kerkhofs
- Meer Bodemstraat, aan de linkerkant huis 15 , nog verder verwijderd van de weg dan het vorige.
Bewoners Meeckers Ludovicus van Tongeren – Joanna Vangutshoven van Wintershoven.
- Meer Bodemstraat, aan de linkerkant , even ver verwijderd dan het vorige en in de buurt van dat huis , tegenover, huis 16.
Leeg
Aan de linkerkant in de winning bevinden zich twee woningen achter elkaar en tegenover het laatste bevindt zich de derde woning , dit is leeg.
Zes jaar voor deze volkstelling , op 13 mei 1876, werden de eigendommen van Agnes Smeets verdeeld onder haar drie kinderen als volgt :
- Catherina erfde de eerste woning links met stallen en een gedeelte van de boomgaard op een totale oppervlakte van 40a 97ca en 1ha 50a landbouwgrond.
- Cornelia erfde de tweede woning met stallen en een gedeelte van de boomgaard op een totale oppervlakte van 40a 97ca en 1ha 53a landbouwgrond.
- Mathijs erfde de woning aan de rechterkant met stallen en een gedeelte van de boomgaard op een totale oppervlakte van 40a 97ca en 1ha 17a landbouwgrond.
Mathijs woonde in 1882 op de Nolmeertenswinning met zijn vrouw Cornelia Loix , kleindochter van de zuster , Cornelia , van zijn moeder . In de Nolmeertenswinning woonden ook nog zijn vader Mathijs en halfbroer Evrard.

Everard Palmans oorlog.jpg

Evrard Palmans en zijn vrouw bij hun gebombardeerd huis tijdens WO II.

De lijst “ Nummering der huizen October 1890 “ vermeldt voor de Smetswinning volgende families:
Op nr 22: Paulus Palmans en kinderen , Catherina was reeds gestorven op 28 juni 1883 , nog geen 40 jaar .
Op nr 24: Ludovicus Meeckers en familie
Nr 26 is leeg .
Paulus Palmans overleed op 25 mei 1906 en enkele kinderen van Paulus, waaronder Mathijs (ongehuwd ) , Evrard ( huwde in 1908 met Maria Beusen ) en Jan ( huwde in 1914 met Antoinette Geurts ), bleven er wonen.
 

Evrard kocht de woning die zijn tante Cornelia had geerfd en ging daar ook wonen . Evrard deed zeer jong aan politiek en was buiten de oorlogsjaren onafgebroken van 1904 tot 1947 in de gemeenteraad. In 1921 werd hij burgemeester, de functie die hij tot WO II uitoefende. Een ondoordachte streek van een partijgenoot - volgens mondelinge overlevering schreef een partijgenoot “ OS “ bij zijn naam op een affiche - had voor gevolg dat Evrard Palmans, die op dat ogenblik d.d. voorzitter was van de Vrije Burgers deze partij de rug toekeerde. Op 7 januari 1926 bij de oprichting van de Kristene Gildebroeders werd hij als bestuurslid vermeld .
Gedurende jaren was Evrard burgemeester en voorzitter van De Kristene Gildebroeders.
Hij bleef tot aan zijn dood op 7 april 1958 op de Smetswinning wonen.
In de eerste woning woonde Mathijs Palmans en de familie Jan Palmans – Geurts .

Evrard Palmans.jpg

Everard Palmans, Maria Beusen en nog twee familieleden, foto ca 1930

Evrard Kerkhofs.jpg

Evrard Kerkhofs, foto tijdens WO I

Louis Kerkhofs, zoon van Mathijs Kerkhofs en Cornelia Loix, erfde in 1909 het gedeelte van de Smetswinning wat zijn vader erfde van zijn moeder Agnes Smeets. Zijn schoonvader Pierre Nivelle, aannemer van beroep, maakte van het oud huis en van de stal terug een woning rond 1910. Daarna ruilden de broers Louis en Evrard Kerkhofs hun erfdeel in de Bodemstraat. Na zijn huwelijk met Hendrika Onclin ( Henriette van Merkskes ) op 5 april 1913 gaan ze op de Smetswinning wonen. In augustus 1914 brak de oorlog uit en werd hij opgeroepen. Plichtsgetrouw nam hij dienst bij het 13 linieregiment en was , na een tocht van Luik naar Namur , gedurende 4 jaar strijder aan de Ijzer (o.a. aan de Grote Beverdijk in Nieuwpoort). Zijn vrouw bleef achter, zwanger van hun eerste kind , en daarom ging Helena Palmans de hele oorlog lang bij haar wonen. Helena was een kleinkind van Paulus Palmans en Catherina Kerkhofs. Voor het veldwerk kon Henriette beroep doen op haar broer Bertrand ( Bjet van Merkskes ) die met Agnes, de zuster van haar man, getrouwd was. Op 5 februari 1915 werd hun eerste kind, Cornelia, geboren dat pas eind 1918 haar vader voor de eerst zag. Samen met Evrard Palmans was Evrard Kerkhofs een belangrijk persoon bij de oprichting van de harmonie De Kristene Gildebroeders , hij was de eerste schatbewaarder.

In de jaren 1920 woont er :
Nr 15 : Jan Palmans , zijn vrouw Antoinette Geurts en kinderen.
Nr 16 : Evrard Palmans , zijn vrouw Maria Beusen en Servaas Beusen.
Nr 17 : Evrard Kerkhofs , zijn vrouw Henriette Onclin en kinderen.


In de jaren 1960 komt er een nieuwe generatie op de Smetswinning wonen.
Bij de Potches kregen we de familie Mathieu Palmans – Marie Jeanne Huls en Jan Christiaan Palmans – Micheline Reggers . Het Potches goed ging rond 2000 uit handen van de afstammelingen van Agnes Smeets .

 

Antonie.jpg

Antonie en haar vader Jan Palmans, foto ca 1930

.Everard Kerkhofs overleed op 8 januari 1967 , Henriette was dan reeds 14 jaar overleden . Dit gedeelte van de winning blijft in eigendom van afstammelingen van de gezusters Smeets , namelijk Mathieu Kerkhofs ( Thieu van Ereke in de volksmond ) in huwelijk sinds 1960 met Maria Anna ( Maja ) Hermans . Zij bewonen nog steeds het gedeelte van de winning dat Paulus Smeets en Cornelia Wilkens aankochten in 1816. Thieu is een achterkleinkind ,via zijn grootvader Mathijs, van Agnes Smeets en een achterachterkleinkind , via zijn grootmoeder Cornelia Loix , van Cornelia Smeets .
Maja is een achterkleinkind, via haar grootvader Jan Hermans , van Maria Smeets .
 

Potches_goed.JPG

'Potches goed'', foto 2006

Bij Thieu van Ereke.JPG

'Bij Thieu van Ereke'', foto 2006

Bronnen :

Speciale dank aan Jozef Kerkhofs voor het ter beschikking stellen van de informatie.
Boordwegatlas ( 1845 ) van Val-Meer
Pentekening van Jean Nivelle
Dank aan Antonie en Thieu voor het ter beschikking stellen van de foto’s
 

bottom of page