Heemkring Falla-Meirs
Val-Meer 1842 (deel 2)
Jos Leben
De beschrijvingen en classificaties werden opgesteld rond 1842. Het opstellen van het kadaster met de eigenaars en hun bezittingen heeft heel waarschijnlijk iets later plaats gehad. Als we de boeken inkijken merken we op dat het totaal voor alle eigenaars gedateerd werd in het jaar 1845. We zien ook dat het belastbaar inkomen, in de beschrijvingen nog in gulden, niet in BF werd uitgedrukt.
De woningen
De woningen werden dus in 9 klassen opgedeeld. Het aantal van 1845 wijkt enkele eenheden af ten opzichte van 1842. We geven het aantal weer van 1842 en 1845 en een opdeling tussen Val en Meer met de gegevens van 1845. De laatste kolom geeft het kadastraal inkomen. Dit is alleen voor het huis, de grond waar het huis, schuur, stal enz. opstond werd nog eens belast met 33 gulden
Twee op drie woningen had een klasse 8 of 9.
Van de 25 huizen in de 6 beste klassen bevinden zich slechts 6 in Meer.
We geven de eigenaars en de ligging van deze 25 huizen.
Klasse 1:
- Lambert Vandenbosch in de Rechtstraat.
Klasse 2:
- Sylvestre ( Fastre ) Monard in de Grotestraat, bij Jehan. In 1851 liet hij wijzigingen aan de woning brengen waardoor ze klasse 1 kreeg.
Klasse 3:
- Pieter Cauffman op de Bond.
Op de achtergrond de woning van Pierre Cauffman. De café van Mathie is ondertussen verdwenen en vervangen door nieuwbouw.
Louis Nelissen begin Grotestraat. Zie familie Nelissen.
Klasse 4
- Pierre Michiels van Tongeren, in de Grotestraat, bij Hamers. In 1859 werd de winning met meer dan 10ha grond verkocht aan Mathijs Hubert Huls van Oud-Vroenhoven. Enkele kinderen van Mathijs, waaronder Laurent en Maria Elisabeth, die met Lambert Jozef Onclin huwde, kwamen er wonen. Na de dood van zijn vrouw hertrouwde Lambert met haar zus, Anna Maria Clementina. Zij bleven op de winning wonen tot in de jaren 1890, dan kwam W.Hamers.
Boordwegatlas 1842, bij Hamers
- Cornelie Wilkens, weduwe van Paul Smeets in de Grotestraat, bij Loek van Thijskes. In 1841 woonde er de dokter Louis Stevens.
- Ernest Willem Roloff in de Bampstraat, Camuswinning naast de kerk. In 1856 verkocht aan het kerkfabriek.
- Marie Gertrude Bellefroid van Loon in de Krukstraat, bij de Wén. De winning met gronden werden verpacht aan Lambert Claes. Na haar dood gaat de winning naar Libertus Tans, pastoor te Veldwezelt.
- Mathijs Haekens in de Bodemstraat, bij Jute.
Klasse 5
- Paul Keulen in de Grotestraat.
- Renier Vandenbosch op de Bond, later bij Devue - Vandenbosch. Renier had een kind, Louis, die bij Jute trouwde.
- Engelbert Raedts in de Verbindingsweg, in 2011 bij Gijs Jans.
Klasse 6
- Paul Beusen in de Grotestraat, tegenover Hamers.
- Philippe Bouveroux in de Grotestraat, hoek Sabbestraat en Grotestraat.
- Jean Vandenbosch en familie in de Grotestraat, bij Antje van de Krol. Jean en Renier zijn broers.
- Renier Palmans in de Grotestraat, tegenover de jongensschool.
- Paul Bouveroux begin Grotestraat, later Vossen-Onclin
- Petrus Nelissen begin Grotestraat, zie familie Nelissen
- Hendrik Willems in de Kleinstraat.
- Hubert Caters van Tongeren in de Kleinstraat.
- Jean Claes in de Bampstraat, naast Palmans-Hennus, later opgedeeld.
- Marcus Jans in de Bergstraat, bij Polke op de berg.
- Mathijs Kerkhofs in de Bodemstraat, bij oud-burgemeester Jans.
- Cornelia Wilkens, weduwe van Paul Smeets In de Bodemstraat, bij Thieu van Ereke. Cornelia was ook de eigenares van de winning bij Loek van Thijskes. Cornelia woonde in de Bodemstraat. Zie artikel De Smetswinning.
- Renier Jans in de Bodemstraat, bij Renkes. Renier was een zoon van Marcus.
Boordwegatlas 1842 van een gedeelte van de Kleinstraat
Familie Nelissen.
In 1795 woonde Pierre Nelissen, geboren in 1722, op de winning van Jehan in de Grotestraat. Pierre pachtte deze winning met meer dan 36ha grond van Mr Dethierry van Luik, niet alle gronden bevonden zich in Val-Meer.
Ook zijn zonen Cornelis en Nicolas woonden er. Zijn andere zoon, Pierre, de latere burgemeester van Val-Meer, woonde toen niet in Val-Meer.
Het gezin Pierre Nelissen x Margerita Hermans zorgden voor 10 kinderen waaronder:
- Cornelis ( ° 1758 )
- Jan ( ° 1765 )
- Pierre ( ° 1770 )
- Nicolas ( ° 1780 )
Toen Pierre ( ° 1722 ) overleed in 1805 woonde hij in zijn huis in rue de commune, was dit de Rechtstraat? Zijn zonen Nicolas en Jan, die in 1795 een buur was van zijn vader, tekenden de akte samen met de burgemeester Pierre Nelissen (°1770). De drie broers hadden een vlot handschrift, voor die tijd betekende dit een zeer goede opleiding. De jonge Pierre huwde in 1799 met Margarita Hardy, het gezin zorgde voor 5 kinderen waarvan er 2 jong stierven.
De anderen waren:
- Petrus, geboren te Eben-Emael in 1800
- Sophie, geboren te Eben-Emael in 1801, zij trouwde met dokter Andreas Stevens van Tongeren.
- Louis, geboren te Val-Meer in 1805
In 1806 verloor Pierre twee kinderen en zijn vrouw. Hij stelde de overlijdensakte op en schreef dat Margerita in de Kerkstraat woonde. Pierre overleed in 1839.
In 1816 stierf Cornelis (° 1758 ) in zijn huis in de Kleinstraat. In 1856 verkocht Pieter Nelissen, zoon van Cornelis, een woning met tuin en boomgaard aan de familie Keulen, bij Etienne van Fang.
Niemand van de familie Nelissen woonde nog op de winning van Jehan. Bij het opstellen van het kadaster in 1806 werd een berekening gemaakt aan de hand van een pachtcontract tussen Pierre Nelissen en Mr Dethierry van Luik, pachtcontract opgesteld in 1800.
De boordwegatlas en het kadaster van 1845 vertellen het volgende:
Louis ( ° 1805 ) is eigenaar van D967 (tuin) en D968 ( woning ) , zijn broer Petrus van D970 ( woning ).
Waarschijnlijk was dit van hun vader Pierre, de tekening geeft een vierkantshoeve.
Bijgevoegd het grondplan van de boordwegatlas, D967 en D968 vormen nu de parking op de Bond.
Louis en Petrus hadden nog andere eigendommen, maar ze verkochten. Ze hadden, bijvoorbeeld, ieder een weide in de Rechtstraat, hoek met Bampstraat, richting Bolder. Ze verkochten ieder hun weide, samen 27a, aan Guillaume of Willem Jans, rentenier te Tongeren maar afkomstig van Val-Meer. Guillaume had reeds een weide van 55a 20ca ( in de voorbeelden staat 51a 80ca ) grenzend aan de twee voorgaande weiden. In 1855 werd alles verkocht aan notaris Vanormelingen, dit wordt de weide waar de Katholieke Werkliedenbond zijn Vlaamse kermis hield in 1925. Notaris Vanormelingen woonde waar Gust Huls nu woont. Zijn nieuwe woning moet ergens gebouwd zijn geweest in 1845. In 1845 werd ze vermeld zonder klasse maar in 1846 kreeg ze klasse 1.
In 1845 hadden de kinderen van oud-burgemeester Pierre Nelissen volgende bezittingen aan gronden:
- Petrus: 1ha 50a 70ca
- Louis: 66a
In 1846 werd de woning van Louis Nelissen in twee gedeeld en in 1853 een deel, samen met een gedeelte van een tuin, verkocht aan de familie Schols. Louis overleed in 1860 en de rest van de woning en tuin werden in 1861 aan de familie Schols verkocht. Wat opvalt is dat de grondoppervlakte van de twee woningen groter was dan de oppervlakte voor de deling. Het huis van de Schols hield klasse 3 en het andere huis klasse 7. Indien je gewoon een huis klasse 3 opgedeeld in twee kan je nooit klasse 3 en 7 overhouden zonder wijzigingen.
Later woonde er madame van Loon.
Links is D970. Het gezin Petrus Nelissen - Catherina Engels bleef kinderloos. Het goed ging naar de zoon van een ongehuwde zuster van Catherina. Haar dochter, Beatrix, trouwde met Servaas Jozef Lenaerts en zo ging het goed naar Lenaerts.
De gronden.
Van ieder perceel werd de eigenaar, de oppervlakte, de classificatie en de ligging bepaald. De oppervlakte van ieder perceel berustte op een meting gedaan door een landmeter. Bij het opstellen van het kadaster in Val-Meer in 1806 werd nog de "masses de culture " methode toegepast ( zie Het kadaster in het Franse Rijk ). De classificatie werd gedaan aan de hand van bovenvermelde omschrijving. Voor het aangeven van de ligging gebruikte men de sectieletter en een volgnummer.
In 1804 had men niet alleen de gemeentegrenzen vastgelegd maar ook het dorp ingedeeld in 4 secties, aangeduid met de letters A tot D ( zie Het kadaster in het Franse Rijk ).
Voor iedere eigenaar werd er minimum een blad gemaakt dat volgende informatie bevat. We nemen het huis van Louis Nelissen als voorbeeld.
1. Identificatie van de eigenaar.
- Artikelnummer: 216
- Naam en voornaam: Louis Nelissen
- Beroep: Landbouwer
- Woonplaats: Fall
2. Beschrijving van de eigendommen
- Volgnummer: 4
- Plaatselijke benaming: Dorp
- Het kadastraal nummer: D968
- Soort eigendom: Huis
- Datum van verandering: 1846
- Oppervlakte van het perceel: 3a 60ca
- Klassering: 3
- Belastbaar inkomen
o Grond: 2,32 BF
o Huis: 69 BF
- Beknopte omschrijving van veranderingen: Opsplitsing in D968a en D968b.
- Eigendom komt van artikel- en volgnummer:
- Eigendom gaat naar artikel- en volgnummer: 216/ 6 en 7.
Hieruit kunnen we afleiden dat Louis Nelissen met artikelnummer 216 een huis bezat met klasse 3, gelegen in het dorp, met kadastraal nummer D968. De oppervlakte van het huis, binnenplaats en stal was 3a 60ca, het belastbaar inkomen voor de grond was 2,32 BF en voor het huis 69 BF. In 1846 werd het huis en gebouw opgesplitst in twee delen en herbeschreven in artikelnummer 216 volgnummer 6 en 7. Het bleef dus nog zijn eigendom. Volgnummer 6 vertelt ons dat in 1853 het huis, met kadaster nummer D968a, verkocht werd aan artikelnummer 552, familie Schols. Zo kan men de overgang nagaan van eigendommen. Ook wordt de totale oppervlakte van de grondeigendommen weergegeven evenals het belastbaar inkomen op deze gronden als op het huis. De eerste keer gebeurde dit in 1845 en voor iedereen, naderhand liggen de jaartallen niet vast. Daar we ze van 1845 allemaal hebben kunnen we ze ook vergelijken en een lijst opstellen van de eigenaars gerangschikt volgens belastbaar inkomen.
1. Pierre Michiels, koopman woonachtig te Tongeren. Het belastbaar inkomen op zijn gronden in Val-Meer was 1659.99 BF, hij was eigenaar van 33ha 43a 92ca bouwlanden, boomgaarden, ….. In Zichen-Zussen-Bolder had Pierre ook nog 7ha 76a 70ca gronden en in Millen 35ha 28a 50ca. Na een erfenis steeg dit in Millen tot bijna 44ha in 1851.
In Tongeren woonde hij in een huis klasse 1 met een K.I. van 300 gulden.
In 1853 gingen zij bezittingen in Val-Meer naar Joseph Michiels, burgemeester van Tongeren van 1867 tot 1872.
Pierre had ook nog twee huizen ( winningen ) in Val-Meer:
- D1053, klasse 4. Dit wordt samen met een 10ha gronden verkocht aan M.H.Huls
- C463, klasse 7. De woning bevond zich in de Grotestraat, schuin tegenover de Mielestraat. Ze werd in 1852 verkocht aan Martinus Tilkin - Jans.
2. De Armen van Maastricht. Het B.I. was 1405,56 BF ( 29ha 72a 18ca ).
3. Sylvestre ( Fastre genoemd ) Monard, landbouwer woonachtig te Val. Het B.I. was 1306.01 BF voor 25ha 97a 60ca gronden. Daarbij had hij nog een winning, klasse 2, in de Grotestraat , bij Jehan. Het gezin Monard - Bertrand moet ergens in de jaren 1837/ 1838 naar Val-Meer verhuisd zijn, op 6 november 1838 werd hun dochter Maria Catherina te Val-Meer geboren. Fastre bleef kopen want in 1846 had hij 27 ha en in 1847 bijna 30ha gronden. Fastre stierf in 1858. Zijn vrouw, Maria Elisabeth, was in 1860 de grootste eigenares van Val-Meerse grond. In Millen had Fastre 1ha in 1845 en in Zichen-Zussen-Bolder had hij 5ha 86a in 1854.
4. De Armen van Fall-Mheer. Het B.I. was 538,78 BF ( 10ha 79a 36ca ). De Armen had ook nog een 6ha in Zichen-Zussen-Bolder.
5. Lambert Vandenbosch, landbouwer en burgemeester woonachtig te Val. Het B.I. was 505,99 BF voor 10ha 6a 62ca. Hij bezat ook een winning, D942 / klasse 1, in de Rechtstraat. In Millen bezat hij 2ha 75a. Lambert stierf in 1851, toen had hij 11ha 94a in Val-Meer.
6. Jan Vrindts, burgemeester te Herderen. Het B.I. was 496,37 BF voor 8ha 96a, in 1858 was dit gestegen naar 10ha 82a.
7. Ernest Willem Roloff, kolonel/ rentenier woonachtig te Maastricht of Arnhem. Het B.I. was 487,99 BF voor 8ha 83a 71ca. Hij was ook eigenaar van de Camuswinning. In 1856 werd veel verkocht waaronder de winning aan het kerkfabriek. In Zichen-Zussen-Bolder was hij rentenier en bezat hij 31ha 21a.
8. Marie Gertrude Bellefroid, rentenierster woonachtig te Loon. Het B.I. was 473.98 BF voor 8ha 32a 45 ca. Ze was ook eigenares van een winning, klasse 4, in de krukstraat. Lambert Claes pachtte haar winning en gronden. Ze had ook nog 2ha 74a in Millen. Een groot gedeelte waaronder de winning ging na haar dood naar Libertus Tans ( broeders en zusters), pastoor te Veldwezelt.
9. Cornelia Wilkens, weduwe van Paul Smeets, landbouwster woonachtig te Meer. Het B.I. was 463.46 BF voor 7ha 98 ca 39 ca. Ze had ook twee huizen, eentje te Val en eentje in de Bodemstraat ( B323 / klasse 7 ) waar ze woonde. Ze had ook nog 3ha 55a, te samen, in Millen en Zichen-Zussen-Bolder.
10. Philippe Bouveroux, landbouwer woonachtig te Fall. Het B.I. was 441.73BF voor 9ha 51a 76ca. Hij had ook twee huizen, C547 / klasse 6 en D1001 / klasse 9 in de Mielstraat. Hij verkocht veel van zijn bezittingen, een groot deel ging naar Franciscus Collée, koopman te Rukkelingen, die van 3ha in 1845 naar 9ha in 1851 ging.
11. Nicolas Cuts, procureur woonachtig te Brussel. Een B.I. van 376.57 BF ( 7ha 97a 90ca ). Alles verkocht in 1846, een gedeelte aan S.Monard.
12. Het Kerkfabriek van Val-Meer. Een B.I. van 348.33 BF ( 6ha 63a 84ca )
13. Het kerkfabriek St Paulus van Luik. Een B.I. van 323.34 BF ( 8ha 85a 96 ca )
14. Libertus Tans, pastoor te Veldwezelt. Een B.I. van 232.28 BF ( 5ha 75a 50 ca)
15. Paul Keulen en consoorten, landbouwer te Val. Een B.I. van 302.84 BF ( 5ha 35a 96 ca )
16. Marcus Jans, landbouwer te Meer. Een B.I. van 300.42 BF ( 5ha 49a 62ca )
17. Nicolas Raedts, landbouwer te Meer. Een B.I. van 286.57 BF ( 5ha 40a 14ca)
Nicolas woonde in de Rechtstraat. Volgens het kadaster had zijn huis (B151) klasse 7. De boordwegatlas vermeldt voor dat nummer een bakkerij. Een bakhuis vinden we terug op B153. De woning werd eerst in twee gedeeld, klasse 9, en met een tussenperiode verkocht aan Henri Palmans. Henri kocht ook het bakhuis, tuin en boomgaard. In 1884 kwam er Hendrik Palmans en Ida Smeets er wonen, zij herbouwden het terug tot één huis.
18. Renier Palmans, landbouwer te Val. Een B.I. van 285.21 BF ( 5ha 69a 88ca )
19. Engelbertus Raedts, landbouwer te Val. Een B.I. van 263.4 BF ( 4ha 91a 80ca)
20. Jan Beusen, landbouwer te Meer. Een B.I. van 223.64 BF ( 4ha 9a 80ca ). Jan Beusen en Elisabeth Theunissen woonden in de Bergstraat, hoek met de Stroekestraat. De woning had klasse 7, B233, maar na verbouwingen klasse 5. Hun dochter Gertrude trouwde met Louis Claes en zo ging het goed van Theunissen over Beusen naar Claes. In de woning was er een steen ingemetseld met de letters LC en GB.
Als we de gronden opdelen volgens de bewoners krijgen we:
- Van 43% van de gronden woonden de eigenaars niet in Val-Meer
- 33% was eigendom van inwoners van Val
- 20% was eigendom van inwoners van Meer
- 4% was eigendom van het kerkfabriek, de armen, gemeente enz….
We hebben het hier alleen over het inkomen van de opbrengst van bouwlanden, boomgaarden, enz. Sommige hadden een beroep zoals Evrard Jans die landmeter was en nog 2ha grond had of Paul Bouveroux, secretaris, die ook 2ha had. De meeste personen, hierboven vermeld, vinden we terug in de gemeenteraden.
Dit waren de gegevens in 1845, het kon echter vlug verkeren. Bij een erfenis werd het goed opgedeeld en daar de noemer van de breuk groot was bleef er niet veel over per erfgenaam. Hier en daar hadden we een uitzondering zoals Renier Palmans die slechts één erfgenaam had, zijn zoon Henri. Henri had reeds bijna 3ha in 1845, nadien erfde hij de bezittingen van zijn ouders maar het goed moest naderhand verdeeld worden tussen zijn kinderen. Voor een landbouwer was het in die tijd belangrijk om de juiste partner te kiezen want voor vele was de landbouw de enige bron van inkomsten.
Bronnen: Kadaster en boordwegatlas.